Wat is samenwerkend of Coöperatief leren?

Laatste keer bijgewerkt op 3, augustus, 2020 by Virgil van Dijk

Coöperatief leren heet ook wel samenwerkend leren. Bij coöperatief leren gaat het om de samenwerking. Veelal tussen ervaren en minder ervaren collega’s. Dit coöperatief leren kun je stimuleren. Door samenwerking tijdens het werk of werkvormen in een training te benutten. Denk hierbij aan een meester, gezel of leerling samenstelling . De senior die de junior medewerker de weg wijst in een organisatie. Het is ook mogelijk groepen of in kleine groepjes samen te werken. De collega’s discussiëren samen over de productie zodat iedereen weet waar ze aan toe zijn. Ze geven elkaar uitleg en informatie.En vullen elkaar aan. Ze zoeken samen naar een oplossing en helpen elkaar. Dat is de bedoeling maar hoe realiseer je dat?

Samenwerkend leren

De gedachte achter samenwerkend leren is dat zowel de minder ervaren als de meer ervaren medewerkers hiervan leren. De zwakke deelnemers, doordat ze uitleg krijgen en aangemoedigd worden. De sterke deelnemers, omdat zij de stof op een hoger niveau leren beheersen als ze het aan anderen uitleggen. Bij coöperatief leren is dus niet alleen de kennis belangrijk, maar ook de samenwerking. Er is dus sprake van een cognitief en een sociaal doel. De achterliggende gedachte van coöperatief leren is dat medewerkers niet alleen leren van de interactie met de trainer, maar ook van de interactie met elkaar.

De basisprincipes van coöperatief leren en samenwerken

Coöperatief leren gaat uit van vijf basisprincipes:

Positieve wederzijdse afhankelijkheid.

De opdracht kan alleen succesvol uitgevoerd worden als elke medewerker in een groep zijn bijdrage levert. De didactische structuren zorgen ervoor dat elke medewerker actief deelneemt aan de productie van een organisatie. Ook de bijdrage van de zwakke deelnemers is waardevol, wat een positieve invloed heeft op hun zelfbeeld.

Individuele verantwoordelijkheid.

Elke medewerker is verantwoordelijk voor zijn eigen bijdrage aan het geheel van de productie. De trainer of manager kan terugzien wat elke medewerker gedaan heeft. Door bijvoorbeeld bij te houden wat de productie is voor en na een training waar coöperatief samenwerken wordt gestimuleerd.

Directe interactie.

De medewerkers wisselen hun ideeën, kennis en meningen samen uit. Goede interactie is belangrijk voor het leerproces en de uitkomst van het gewenste einddoel van een organisatie.

Samenwerkingsvaardigheden.

De trainer kiest per dagdeel vaardigheden uit en besteedt hier vooraf bewust aandacht aan. Bij de evaluatie komt hij erop terug.

Evaluatie van het groepsproces.

De collega’s bespreken eerst met elkaar hoe de samenwerking ging. Daarna wordt er groepsgewijs geëvalueerd. Feedback naar zichzelf en naar andere is een belangrijk instrument om veranderingen te realiseren.

Coöperatieve werkvormen

Er zijn vele coöperatieve werkvormen. De trainer kan deze inzetten in de trainingen. De werkvormen verschillen in tijdsduur en in complexiteit. Bij de werkvormen zijn verschillende samenwerkingsvaardigheden nodig. De ene werkvorm is geschikt als startopdracht. Terwijl de andere werkvorm een goede verwerkingsopdracht is. Het is belangrijk dat de trainer de werkvorm inzet op een juist moment.

Voordelen Coöperatieve leren

Coöperatief leren heeft veel voordelen. Het stimuleert de betrokkenheid en een actieve deelname van de medewerkers. Er is veel variatie in werkvormen. De medewerkers leren veel van en met elkaar. Coöperatief leren bevordert ook de sociale vaardigheden en draagt daardoor bij aan een verbeterde sfeer op de werkvloer. De ontwikkeling van sociale vaardigheden verloopt heel natuurlijk. 

Coöperatief leren is ook een effectieve vorm van ervarend leren. De trainer maakt gebruik van het vermogen van deelnemers om elkaar te helpen en van hun eigen ervaringen. Uit onderzoek is gebleken dat het vaak ook een positieve invloed heeft op het zelfvertrouwen van de deelnemers.

Nadelen van Coöperatieve leren

In de praktijk valt het niet altijd mee om coöperatief leren op een goede manier te realiseren in je onderneming. Het is een andere manier van werken. Een manier die zorgt dat een verandering geborgd blijft in je organisatie. De trainer moeten daarom begeleiding geven aan hoe coöperatief leren opgepakt kan worden. Ook kunnen medewerkers tegen problemen aanlopen. Bijvoorbeeld bij het organiseren en begeleiden van vergaderingen. Of er kunnen samenwerkingsproblemen zijn tussen de collega’s. Als trainer kan je dan caching on the job toepassen. Het is dus een intensieve manier van begeleiden voor zowel de trainer/coach als de medewerkers van de organisatie. Niet iedere medewerker is een geboren talent in het begeleiden van vergadering. Oefening baart kunst!

De rol van de procesbegeleider

Vooraf kiest de trainer een onderwerp en formuleert hij de leerdoelen en de samenwerkingsvaardigheden.  de trainer maakt een keuze uit de coöperatieve werkvormen. Bij de start van de training legt de trainer de opdracht uit en vertelt hij aan welke eisen het werk moet voldoen. Hij spreekt ook verwachtingen uit met betrekking tot het gedrag van de deelnemers. De trainer besteedt expliciet aandacht aan de samenwerkingsvaardigheid die deze les centraal staat. Het is ook goed om in de organisatie afspraken te maken over de manier van praten (volume, respect) en de rolverdeling. Tijdens de training of begeleiding bewaakt de trainer het proces. Hij stimuleert directe interactie en observeert de deelnemers. Na de werkvorm of na de training evalueert de trainer met de betrokkenen de uitkomsten en het groepsproces.

Hoe begin je met coöperatief leren?

Laat in eerste instantie medewerkers die elkaar kennen met elkaar samenwerken. Maak bij een vervolgactiviteit heterogene groepen. Waarin medewerkers samenwerken die gewoonlijk nauwelijks of geen contact met elkaar hebben. 
Het observeren is gelijk ook leerzaam voor je collega. Bespreek samen na, eventueel aan de hand van video-opnames. Formuleer dan verbeterpunten voor de volgende keer. Op deze manier maken collega’s optimaal gebruik van elkaars kwaliteiten.

Werken met Coöperatieve Leerstrategieën

Coöperatieve Leerstrategieën zijn net als een hefboom. Als je een hefboom goed gebruikt, kun je met weinig moeite een zware last tillen. Zo is het ook met Coöperatieve Leerstrategieën: Als je ze goed gebruikt, kun je met weinig moeite de trainingsresultaten verbeteren. Coöperatief Leren is één van de meest uitvoerig onderzochte onderwijskundige vernieuwing ooit.

Onderzoeken tonen aan dat het werken met Coöperatieve Leerstrategieën:

• De prestaties verbetert in alle vakgebieden.
• Zorgt voor een toename van de effectieve productietijd.
• De prestatiekloof verkleint, verbeterde leerresultaten laat zien van deelnemers met speciale behoeften.
• De denkvaardigheden ontwikkelt
• Disciplineproblemen vermindert
• Etnische verhoudingen verbetert
• Sociale vaardigheden en karakterontwikkeling stimuleert
• Het gevoel van eigenwaarde laat toenemen
• De motivatie voor de organisatie en kennis laat stijgen.

Wat zijn Coöperatieve structuren? 

Coöperatieve Structuren zijn specifieke didactische werkvormen. Ze staan los van de leerstof en zijn daardoor naast de reguliere trainings-en coachingsvormen toe te passen.. De formule is: Een Coöperatieve Structuur + Leerstof = Een activiteit. Alle structuren zijn ontworpen op basis van vier principes (GIPS):

• Gelijke deelname
• Individuele aanspreekbaarheid
• Positieve wederzijdse afhankelijkheid
• Simultane interactie

Groepswerken vs coöperatief werken

Coöperatieve Structuren zijn fundamenteel anders dan groepswerken het is teamwerk!. Groepswerk is ongestructureerde interactie. Bij discussiëren in tweetallen zie je vaak dat één van de twee het meest aan het woord is. Dit lossen we op door de vergelijkbare Coöperatieve Structuren zoals een tweegesprek op tijd te doen. Zodat elke medewerker evenveel tijd krijgt om te praten. Ook zie je bij groepswerk vaak dat enkele deelnemers werken en de anderen meeliften. Bij Coöperatieve Structuren kan dat niet. 

Zeven sleutels voor succes

Coöperatieve Structuren zijn krachtig. Maar om ze succesvol te laten zijn, zijn alleen de didactische structuren niet genoeg. Om het beste uit Coöperatief Leren naar boven te halen, moeten we meer in werking zetten dan alleen de structuren. In totaal zijn er zeven bouwstenen voor succes bij Coöperatief Leren:

1. Didactische structuren(feedback geven en ontvangen)
2. Effectieve teams creëren
3. Teamleiderschap
4. Teamgedrag medewerkers
5. Teamopbouw
6. Sociale Vaardigheden
7. Basisprincipes GIPS

1. Didactische structuren

Er zijn vele Coöperatieve Structuren, maar al bij het inzetten van twee of drie structuren kun je een enorm positief verschil zien. Als je een nieuwe structuur aanbiedt, is het aan te bevelen om dat te combineren met eerst eenvoudige opdrachten. Als de structuren bekend zijn, is het geen probleem als de kennis van hoog niveau is.

2. Effectieve teams creëren

De ideale grootte van een team bepalen. Waarom? Omdat je binnen je organisatie wilt weten wat effectief is. Grote Teams zijn niet handig bij het toepasssen van deze bouwstenen. Het is het beste als teams heterogeen zijn, dus een hoge en een lage presteerder bij elkaar. Het is goed om teams regelmatig te verwisselen.

3. Teamleiderschap

Bij het gebruiken van coöperatieve structuren komt veel kracht vrij. Om dit goed te laten verlopen, is het van belang om de vrijgekomen energie te structureren door goed teamleiderschap.

4. Teamgedrag medewerkers

Teamgedrag is belangrijk. Als er activiteiten zijn waarbij collega’s een band met elkaar opbouwen verrijkt dat ze. Ze leren elkaar beter kennen, waarderen en respecteren. De zes doelen van TeamBouwers zijn:

• Elkaar leren kennen.
• Bouwen aan een teamidentiteit
• Wederzijdse ondersteuning
• Verschillen waarderen
• Synergie ontwikkelen
• Elkaars kwetsbaarheden kennen.

5. Teamopbouw

Bij teamopbouw komt de medewerker ook los van zijn team. En gaat de medewerker een positieve interactie aan met andere collega. . 

6. Sociale vaardigheden

In elke Coöperatieve Structuur zit een groot component van sociale vaardigheden. Bijvoorbeeld: actief luisteren, elkaar afwisselen van rol (kijkje in de keuken), leiderschapsvaardigheden en feedback. Als de samenwerking vastloopt, kunnen er twee dingen aan de hand zijn. Of de medewerkers willen niet samenwerken, of ze kunnen het niet. Om deze sociale vaardigheden te bevorderen, kunnen een aantal strategieën ingezet worden: 

• Structureren. 
• Sociale rollen benutten
• Juist taalgebruik (en juiste humor gebruiken).
• Model staan.
• Positieve bekrachtiging. 
• Reflecteren en plannen.

7. Basisprincipes GIPS

Deze vier basisprincipes (die hierboven al uitgewerkt zijn) vormen de zevende bouwsteen. Deze bouwstenen zorgen er samen voor dat Coöperatieve Structuren succesvol zijn.

Breinvriendelijk leren

Coöperatieve Structuren zijn breinvriendelijk. Het brein functioneert het beste als aan bepaalde omstandigheden tegemoetgekomen wordt:

• Veiligheid en erbij horen
• Vernieuwing en voorspelbaarheid
• Uitleggen aan een ander zorgt ervoor dat diverse hersengebieden actief worden.

Zie ook onze aanpak!

Vijf krachtige structuren

1. TweePraat

In tweetallen geven medewerkers om de beurt mondeling antwoord op een vraag. De stappen zijn:

• De trainer noemt een onderwerp. 
• Hij vraagt deelnemers om de beurt antwoord te geven op een vraag, bijvoorbeeld: ‘Welke woorden vinden jullie het belangrijkst in dit stukje tekst?’
• De trainer geeft denktijd. 
• Deelnemers benoemen om de beurt hun antwoorden.

Voordelen van TweePraat:

• Alle deelnemers geven antwoord.
• Bedenken veel antwoorden.
• Leren luisteren. 
• Afwisselend leren tussen luisteren en praten.

Deze structuur kent veel varianten. 

2. TweeGesprek Op Tijd

Tweetallen wisselen elkaar af met vertellen en luisteren in een afgesproken tijd. De stappen zijn: 

• De trainer stelt een vraag en geeft denktijd. Hij geeft aan hoeveel spreektijd de deelnemers krijgen.
• A vertelt, medewerker B luistert zonder te onderbreken.
• Medewerker B reageert.
• De medewerkers wisselen van rol.

Voordelen van TweeGesprek Op Tijd:Deelnemers…

• Actief luisteren.
• Leren hun ideeën uitleggen.
• Elkaars ideeën waarderen.
• Oefenen afwisselend luisteren en praten.

3. Drie Stappen Interview

Medewerkers interviewen allemaal een collega en vertellen vervolgens om de beurt aan de andere teamleden wat ze geleerd hebben van het interview. De stappen zijn: 

• De trainer noemt het onderwerp en stelt de timer in. Deelnemers vormen teams (even aantal)
• Medewerker A interviewt medewerker B.
• De medewerkers wisselen van rol.
• Feedback en presentatie: in het team vertellen de medewerkers wat ze van hun collega geleerd hebben. 

Voordelen van Drie Stappen Interview: Deelnemers…

• Leren interviewen en geïnterviewd worden.
• Luisteren naar elkaar.
• Andermans gedachten samenvatten.
• Maken kennis met verschillende ideeën en standpunten.

4. Mix & Ruil

Alle deelnemers staan op met een vraag-antwoord kaart en zoeken een collega. Om de beurt ondervragen, complimenteren en coachen ze elkaar. Het proces wordt herhaald met nieuwe collega’s. De stappen zijn:

• Deelnemers vormen tweetallen. 
• A ondervraagt medewerker B. 
• Medewerker B beantwoordt de vraag.
• A complimenteert of coacht. 
• De collega’s wisselen van rol.
• Deelnemers zoeken een andere collega en gaan door met ondervragen en ruilen.

Voordelen van Mix & Ruil: Deelnemers…

• Krijgen de leerstof onder de knie.
• Leren coachen en begeleiden.
• Zijn betrokken.
• Krijgen energie door beweging.

5. Koppen Bij Elkaar

Medewerkers steken de koppen bij elkaar om een vraag van de trainer te bespreken. Als iedereen het antwoord weet, gaan ze zitten. De stappen zijn:

• Deelnemers zitten in teams .
• De trainer stelt een vraag en geeft denktijd. 
• Deelnemers schrijven hun antwoord op.
• Daarna steken ze hun koppen bij elkaar en formuleren ze een eenduidig antwoord.
• In de laatste ronde haalt de trainer de antwoorden bij elkaar

Voordelen van Genummerde Koppen Bij Elkaar: Deelnemers… 

• Krijgen de kennis onder de knie.
• Leren elkaar coachen en begeleiden.
• Betrokken door het training en werkvormen.
• Zijn individueel verantwoordelijk voor hun antwoord.
• Vormen een team en steunen en coachen elkaar.

[activecampaign form=1]

Hoe gebruik ik coöperatief leren?

In mijn training en coachingspraktijk zet ik coöperatief leren in bij veranderingstrajecten. Het is namelijk de bedoeling dat de medewerkers elkaar hun kennis gaan overdragen. Vooral de sociale vaardigheden zijn belangrijk om te te passen. Vakinhoudelijke kennis is veelal aanwezig. Het is bij coöperatief leren van belang dat men elkaar gaat sturen en begeleiden daar waar het nodig is. Het is ook van belang dat een ieder zich kan laten zien in de organisatie vooral dat waar men goed in is, maar ook dat wat lastig is voor iemand. Door dit toe te passen blijven de kosten voor een veranderingstraject relatief lager dan bij een regulier veranderingstraject. Dit komt door gebruik te maken van eigen en vaak al aanwezige kennis binnen de organisatie.

Dit artikel over coöperatief leren is geschreven door Virgil van Dijk